Η περιγραφή του βομβαρδισμού του Παρθενώνος από τον Ρώσο πυροβολητή του Μοροζίνι, Χριστόφορο Ιβάνοβιτς.

 Ο Σπόν και ο Ουέλερ ήταν οι τελευταίοι Ευρωπαίοι που είδαν τον Παρθενώνα σχετικά ακέραιο. Μολονότι είχε υποστεί ποικίλες τροποποιήσεις, λόγω της μετατροπής του σε χριστιανική εκκλησία και κατόπιν της ενέγερσης ενός τζαμιού στο μέσον του, η εξωτερική του δομή είχε παραμείνει άθικτη, κάθώς φαίνεται απο την περιγραφή του Σπόν και τον εικονογραφημένο χάρτη του. 




 To 1663 η Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε ανανεώσει τις επιθέσεις της στην κεντρική Ευρώπη. Τότε παρουσιάστηκε η ευκαιρία σε εκείνους που υποστήριζαν μια νέα σταυροφορία κατά των Τούρκων να δουν να πραγματοποιείται μέρος τουλάχιστων των σχεδίων τους. Το 1669 ο νέος Πάπας Κλήμης Θ' ευλόγησε το στόλο που απέπλευσε για την Κρήτη. Οι Γάλλοι κρατήθηκαν συστηματικά μακριά απο τον πόλεμο λόγω της παραδοσιακής τους φιλίας με τους Τούρκους και με την ελπίδα ότι θα δρέψουν τα ευεργετήματα ακώλυτων εμπορικών προνομίων. Για την εξασφάλιση αυτής ακριβώς της εύνοιας είχε αποσταλεί ο Μαρκήσιος ντε Νουαντέλ στην Κωνσταντινούπολη το 1673.
Η πολιορκία του Χάνδακα κράτησε ως το 1669, οπότε, ύστερα απο 24 χρόνια αντίστασης, παραδόθηκε στους Τούρκους. Οι Βενετοί δεν επιχείρησαν τίποτα κατα της Κωνσταντινούπολης, το 1687 όμως ο Δόγης Μοροζίνι οδήγησε τις δυνάμεις του κατά της Αθήνας. Αφού στρατοπέδευσε στο λόφο των Νυμφών, ο στρατός του άρχισε το βομβαρδισμό της Ακρόπολης.Το τζαμί μέσα στον Παρθενώνα χρησιμοποιούνταν την εποχή εκείνη ως αποθήκη πυρομαχικών και το αποτέλεσμα ήταν αναπόφευκτο. Ένας απο τους πυροβολητές του Μοροζίνι, ο Ρώσος Χρισόφορος Ιβάνοβιτς, άφησε μια περιγραφή του βομβαρδισμού:

Χάρτης της Αθήνας απο τον Τζώρτζ Ουέλερ

«Στις 23 Σεπτεμβρίου ο Μοροζίνι έστειλε στο πεδίο της μάχης είκοσι τέσσερα ελεφρά πυροβόλα, δυο βαρέα πυροβόλα, απ΄αυτά που είχαν πρόφατα εφευρεθεί, και τέσσερα ολμοβόλα, που όλα τα έσερναν τα πληρώματα των πλοίων. Ο στρατός προωθήθηκε προς την πόλη χωρίς καμιά παρεμπόδιση απο μέρος του εχθρού, που ήταν κλεισμένος στο φρούριο. Ο στρατηγός σχεδίασε την επίθεση για την ίδια μέρα και, με την έγκαιρη άφιξη των κανονιών και ολμοβόλων που προαναφέρθηκαν, άρχισαν να βάλλουν κατά του φρουρίου με τη βοήθεια του ίδιου του στρατηγού, που είχε αποφασίσει να πάει στο πεδίο της μάχης για να μπορεί να επιβλέπει καλύτερα την επίθεση. Απο τον συνεχή βομβαρδισμό, οι πολιορκημένοι έπαθαν σημαντικές ζημιές στο στενό τείχος που περιέβαλλε το φρούριο. Η Εξοχότητά του πληροφορήθηκε ότι τα πυρομαχικά των Τούρκων, μαζί με τα γυναικόπαιδα των επιφανέστερων οικογενειών, βρίσκονταν μέσα στο ναό της Αθηνάς, γιατί πίστευαν ότι ήταν ασφαλή εκεί, λόγω του πάχους των τειχών και των αψίδων αυτού του ναού. Η Εξοχότητά του, λοιπόν, διέταξε τον Κόμη Μουτόνι να κατευθύνει να πυρά του προς εκείνο το μέρος. Απο την αρχή ακόμη παρουσιάστηκε κάποια αταξία στη ρίψη βομβών, οι οποίες έπεφταν έξω, και τούτο επειδή το βάρος τους ήταν άνισο, αφού διέφερε 130 λίμπρες απο τη μία στην άλλη. Ύστερα όμως απο εξάσκηση και προσαρμογή, δεν έπεφτε πια ούτε μια έξω, κι έτσι μία απο αυτές, χτυπώντας την πλευρά του ναού, πέτυχε τελικά να τον γκρεμίσει.
Τότε ακολούθησε μια τρομερή έκρηξη στην πυρίτιδα και στις βομβίδες που βρίσκονταν μέσα, και οι εκπυρσοκροτήσεις και οι αντηχήσεις των εν λόγω πυρομαχικών έκαναν να τρέμουν όλα τα σπίτια της πόλης, που φαίνονταν μεγάλη, και τρομακράτησαν τους πολιορκημένους. Έτσι ερειπώθηκε ο ξακουστός εκείνος ναός της Αθηνάς, που τόσοι αιώνες και τόσοι πόλεμοι δεν είχαν μπορέσει να τον καταστρέψουν».
Ο βόρειος και ο νότιος τοίχος του σηκού και η κιονοστοιχία εκείνων των πλευρών ανατινάχτηκαν απο την έκρηξη. Οι Βενετοί που είχαν αφαιρέσει τόσα πλούτη της Ελλάδας όταν λεηλάτησαν την Κωνσταντινούπολη πάνω απο τέσσερις αιώνες νωρίτερα, τώρα συνέβαλαν και στην καταστροφή του περιφημότερου και ωραιότερου κτιρίου της αρχαιότητας. Απτόητος ο Μοροζίνι αποφάσισε να πάρει μερικά ενθύμια απο τα άθικτα τμήματα του Παρθενώνα. Διάλεξε το άγαλμα του Δία στο άρμα του, απο το δυτικό αέτωμα. Εκείνο που πέτυχε, όμως, ήταν απλώς να καταστρέψει το γλυπτό:
«Ενώ σχεδιάζαμε να εγκαταλείψουμε την Αθήνα, συνέλαβα το σχέδιο να πάρω μερικά απο τα πανέμορφα στολίδια, ιδιαίτερα εκείνα που θα μπορούσαν να αυξήσουν την αίγλη της Δημοκρατίας. Με την πρόθεση αυτή, υπέδειξα τα πρώτα βήματα για να αποσπαστούν απο την πρόσοψη του ναού της Αθηνάς -όπου βρίσκονται τα πιο όμορφα γλυπτά- ένα άγαλμα του Δία και τα ανάγλυφα δυο υπέροχων αλόγων. Δεν είχαν όμως καλά καλά αρχίσει οι εργάτες να αφαιρούν το μεγάλο γείσο και όλα έπεσαν απο αυτό το τεράστιο ύψος. Και είναι θαύμα πως δεν έπαθαν τίποτα οι εργάτες. Το ατύχημα οφείλεται στην κατασκευή του ναού, που ήταν χτισμένος με πέτρες βαλμένες τη μία πάνω στην άλλη, χωρίς κονίαμα και με θαυμαστή τέχνη, οι οποίες όμως μετατοπίστηκαν όλες απο τη θέση τους με το τράνταγμα που προκάλεσε η έκρηξη. Καθώς είναι αδύνατον να στηθούν σκαλωσιές και να μεταφερθούν απο τα πλοία πάνω στην Ακρόπολη δοκάρια και άλλα μηχανήματα και να σηκώσουν μεγάλα βάρη, κάθε άλλη απόπειρα καθίσταται δύσκολη και επικίνδυνη. Την απαγόρευσα, αφού μάλιστα, καθώς ο ναός έχασε ό,τι πιο αξιόλογο διέθετε, όλα όσα μένουν μου φαίνονται υποδεέστερα σε κάποια μέλη τους, λόγω της διάβρωσης του χρόνου».
Αντί για αυτά, αποφάσισε να πάρει μερικά μαρμάρινα λιοντάρια. Οι αξιωματικοί του αφαίρεσαν το κοιμώμενο λιοντάρι, που ήταν κοντά στο Θησείο, καθώς και το λιοντάρι του Πειραιά: το τελευταίο βρίσκεται ακόμη μπροστά στον ναύσταθμο της Βενετίας, ως μνημείο της αρπακτικής αρχαιοφιλίας και υπόμνηση για όσα έχουν χαθεί.


Πηγή κειμένου: Ρίτσαρντ Στόουνμαν, ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ, σελ.128 -133
 http://stigmesstinistoria.blogspot.gr/2014/04/blog-post_8.html