Ρέματα της Ανατολικής Αττικής

Οι λίμνες στην Αττική

Ο υγροβιότοπος της Βραυρώνας

Η υδρογραφική αποτύπωση μιας περιοχής περιλαμβάνει το σύνολο των υδάτινων πόρων τα οποία βασικά σχηματίζονται από το βρόχινο νερό ή μεγάλες υδάτινες συγκεντρώσεις που προϋπήρχαν σχηματίζοντας λίμνες. Οι λίμνες περιέχουν μεγάλες συγκεντρώσεις γλυκού νερού ή υφάλμυρου σε γήινες κοιλότητες, το νερό των λιμνών είναι συνήθως στάσιμο χωρίς επικοινωνία με την θάλασσα αλλά σε διαφορετικό υψόμετρο συνήθως ψηλότερο. Στις περιπτώσεις που το υψόμετρο των λιμνών είναι ίσιο με το υψόμετρο της θάλασσας οι λίμνες επικοινωνούν με την θάλασσα με κανάλια και βρίσκονται πολύ κοντά στην θάλασσα τότε χαρακτηρίζονται σαν λιμνοθάλασσες. Στις συνηθισμένες λίμνες η στάθμη των νερών βρίσκεται κατά κανόνα ψηλότερα από την στάθμη της θάλασσας πλην σπάνιων εξαιρέσεων, μπορεί να είναι φυσικές ή τεχνητές κατασκευασμένες δηλαδή με ανθρώπινα χέρια. Τα νερά των λιμνών πρέπει να έχουν συνήθως επαρκώς μεγάλες ποσότητες με βάθη τα οποία θα ξεπερνούν τα 4 m, σε αντίθετη περίπτωση οι μικρότερες ποσότητες χαρακτηρίζονται σαν έλη ή με πιο επιστημονική ονομασία υγροβιότοποι. Οι σημαντικότερες από τις λίμνες, λιμνοθάλασσες και έλη/υγροβιότοποι που βρίσκονται στην ευρύτερη περιοχή της Αττικής είναι :

• Λίμνη Μαραθώνα : Είναι τεχνητή λίμνη που κατασκευάστηκε το 1931 με προορισμό την ύδρευση της πρωτεύουσας στην συμβολή των χειμάρρωνΧαράδρου και Βαρνάβα έξω από την πόλη του Μαραθώνα. Το μέγιστο βάθος της φτάνει τα 54 m και ο μέσος όγκος νερού που περιέχει τα 12.000.000 m³, η μέγιστη χωρητικότητα της λίμνης είναι 41.000.000 m³. Τα νερά που τροφοδοτούν την λίμνη Μαραθώνα πριν την κατασκευή της τροφοδοτούσαν τον φυσικό υγροβιότοπο ή έλος του Σχοινιά γνωστό από την μάχη του Μαραθώνα.
• Λίμνη Κουμουνδούρου : Είναι λιμνοθάλασσα στα όρια των δήμων Χαϊδαρίου και Ασπροπύργου, επικοινωνεί με την θάλασσα γι’αυτό το νερό της είναι υφάλμυρο. Στην διάρκεια της πρωθυπουργίας του Κουμουνδούρου έγιναν γύρω από την λίμνη οδικά έργα γι’αυτό πήρε το όνομα του Έλληνα πρωθυπουργού, δίπλα από την λίμνη Κουμουνδούρου υπήρχε άλλη λίμνη η οποία αποστραγγίστηκε την δεκαετία του 1950.
• Λίμνη Μπελέτσι : Είναι μικρή τεχνητή λίμνη, δημιουργήθηκε το 1972 σε υψόμετρο 600 m στην Πάρνηθα στην περιοχή Αγίας Τριάδας Αφιδνώννότια της κορυφής Μπελέτσι, το μέγιστο βάθος της φτάνει τα 9m.
• Υγροβιότοπος Αλυκών : Βρίσκεται στην συνοικία Αλυκές της Αρτέμιδας/Λούτσας στην θέση του αρχαίου Οικισμού των Αραφηνίδων Αλών, αβαθές έλος με στάσιμα νερά ανάμεσα στο Γήπεδο Αρτέμιδας και τον τερματισμό των αστικών λεωφορείων.
• Υγροβιότοπος Βραυρώνας : Βρίσκεται στην θέση του αρχαιολογικού χώρου Βραυρώνας στις εκβολές του Ερασινού ποταμού, έχει πλούσια ορνιθοπανίδα με 170 είδη πουλιών αλλά απειλείται από τα σκουπίδια και την εγκατάλειψη. Στην ευρύτερη περιοχή βρίσκεται ο αρχαιολογικός χώρος Βραυρώνας, ο αρχαίος ναός της Αρτέμιδας ενώ έχει κατασκευαστεί ειδικό μονοπάτι για ανθρώπους με προβλήματα όρασης.
• Υγροβιότοπος Σχοινιά : Βρίσκεται στην παραλία Κάτω Σουλίου Μαραθώνα στην θέση που έγινε η περίφημη αρχαία μάχη (490 π.χ.) μεταξύ Αθηναίων και Περσών, γνωστό φυσικό έλος απο την αρχαιότητα στην ίδια θέση βρίσκεται το Εθνικό Πάρκο Σχοινιά Μαραθώνα
• Λιμνοθάλασσα Ψάθας : Βρίσκεται στην Μάνδρα Αττικής
• Λιμνοθάλασσα Βουρκαρίου : Βρίσκεται στην θέση του Αεροδρομίου Πάχης Μεγάρων στο ύψος της θάλασσας χωρίζεται με αυτήν μονάχα με έναν ασφάλτινο δρόμο. Χαρακτηρίστηκε σαν ο σημαντικότερος υγροβιότοπος της Ανατολικής Μεσογείου επειδή βρίσκονται στην λιμνοθάλασσα του Βουρκαρίου πολλά προστατευόμενα και σπάνια είδη πουλιών όπως οι Μαυροκέφαλοι γλάροι.

Τα ποτάμια και τα ρέματα στην Αττική

Οι εκβολές του μεγάλου ρέματος της Ραφήνας

Τα ποτάμια αποτελούν συνήθως τεράστιους διαδρόμους κινούμενου γλυκού νερού τα οποία συλλέγουν το βρόχινο νερό από τα βουνά ή τα σημεία με πολύ ψηλά υψόμετρα με τελικό προορισμό την θάλασσα. Στην πορεία της διαδρομής τους τα ποτάμια τροφοδοτούν με νερό τις φυσικές και τεχνητές λίμνες, τα ποτάμια έχουν βασικό ζωτικό ρόλο τόσο στην επιβίωση των δασών, το πότισμα των φυτών και την ίδια την ανθρώπινη ύδρευση η οποία είναι αδύνατη χωρίς αυτά. Τα ποτάμια έχουν συνήθως άφθονο νερό καθ όλη την διάρκεια του χρόνου, στην περίπτωση που έχουν νερό  παροδικά μόνο την περίοδο βροχών υποβαθμίζονται στην κατηγορία των ρεμάτων, η μικρότερη η πιο υποβαθμισμένη κατηγορία είναι οι χείμαρροι. Οι χείμαρροι καταλήγουν στα ρέματα και τα ρέματα στα ποτάμια αλλά στην περίπτωση που η περιοχή υστερεί από ποτάμια το ρέμα ή ο χείμαρρος μπορεί να καταλήξει απευθείας στην θάλασσα όπως στην περίπτωση του Ρέματος της Ραφήνας. Στην Αττική λόγω της άναρχης και βίαιης οικιστικής ανάπτυξης τα περισσότερα από τα ποτάμια που υπήρχαν τα αρχαία χρόνια έχουν καταστραφεί, επιχωματωθεί, έχουν καλυφτεί με τσιμέντο ή έχουν υποβαθμιστεί σε ρέματα. Το αποτέλεσμα είναι η ταχύτατη υποβάθμιση της ζωής των κατοίκων και τα μεγάλα προβλήματα ύδρευσης σε περιόδους μειωμένης βροχόπτωσης. Η Αττική έχει πλούσιους υδροφόρους ορίζοντες σε ποτάμια και ρέματα από τα αρχαία χρόνια λόγω των μεγάλων ορεινών συγκροτημάτων της Πεντέλης, της Πάρνηθας και του Υμηττού. Τα ρέματα ιδιαίτερα έχουν παίξει τόσο καθοριστικό ρόλο στην ιστορία της Αττικής σε βαθμό που τα περισσότερα μεγάλα προάστια της σύγχρονης πόλης έχουν σαν φυσικά συνοριακά τους όρια κάποιο μεγάλο ρέμα. 

Άποψη του μεγάλου ρέματος Ραφήνας μέσα στην πόλη

Η οικοδόμηση της σημερινής πόλης είχε σαν αποτέλεσμα την καταστροφή πολλών χιλιομέτρων από μεγάλα ρέματα, αναλυτικότερα το λιγότερο 550 km από ρέματα και χειμάρρους έχουν τσιμεντοποιηθεί από την έναρξη οικοδόμησης της σύγχρονης Αθήνας. Τα προβλήματα που δημιουργήθηκαν από την καταστροφή των ρεμάτων είναι φοβερά για την ανθρώπινη ύδρευση, την καταστροφή των δασών και την ανύπαρκτη αποχέτευση. Σε περιόδους βροχόπτωσης δημιουργούνται έντονες καταστροφές και πλημμύρες ειδικά σε περιοχές εκτός σχεδίου πόλης που δέν υπάρχει προβλεπόμενη μελέτη. Τα σημαντικότερα φυσικά ποτάμια της Αττικής είναι :

• Κηφισός ποταμός : Ο μεγαλύτερος ποταμός ολόκληρης της Αττικής ο οποίος χώριζε από τα αρχαία χρόνια την Αθήνα στα δύο σε Ανατολική και Δυτική, πηγάζει από το σημείο που συγκλίνουν οι πρόποδες της Πάρνηθας και της Πεντέλης την περιοχή που έμεινε γνωστή λόγω του ποταμού ως Κηφισιά. Διασχίζει στην συνέχεια προς τα νότια το Πολεοδομικό Συγκρότημα της Αθήνας με τελική κατάληξη το Φαληρικό δέλτα στο οποίο και εκβάλει στην θάλασσα του Σαρωνικού. Σήμερα στο μεγαλύτερο μέρος του έχει κακοποιηθεί επικίνδυνα,έχουν μολυνθεί τα νερά του και έχει καλυφθεί από την μεγάληΕθνική Οδό Αθηνών  - Λαμίας η οποία πήρε το όνομα του.
• Ιλισός ποταμός : Ο δεύτερος μεγαλύτερος ποταμός της Αττικής μετά τον Κηφισό, στα αρχαία χρόνια ήταν παραπόταμος του ίδιου του Κηφισού. Ξεκινούσε από τις ΒΔ πλαγιές του Υμηττού διασχίζοντας την πόλη της Αθήνας κάτω από τα νότια τείχη της στην θέση του Παναθηναϊκού σταδίου και της Λεωφόρου Συγγρού. Την δεκαετία του 1950 καλύφθηκε από την σύγχρονη πόλη της Αθήνας και η κοίτη του εξετράπη στα όρια των δήμων Μοσχάτου – Καλλιθέας ώστε να χύνεται ο ίδιος στην θάλασσα στην θέση του Φαληρικού Δέλτα αντί για τον Κηφισό.
• Ασωπός ποταμός : Στα βόρεια του νομού αποτελεί φυσικό σύνορο του Νομού Αττικής με τον Νομό Βοιωτίας.
• Ερασινός ποταμός : Δημιουργείται στην περιοχή της Παιανίας από τα νερά της ανατολικής πλαγιάς του Υμηττού, διασχίζει τα Μεσόγεια και χύνεται στον κόλπο της Βραυρώνας στις εκβολές του υπάρχει υγροβιότοπος ή έλος. Μέχρι την κατασκευή του Αεροδρομίου των Σπάτων δεν υπήρχαν προβλήματα στην κυκλοφορία του, στην συνέχεια οι πολλές εκτροπές είχαν σαν αποτέλεσμα η λειτουργία του να γίνεται ατελής μεγάλες ποσότητες νερών παραμένουν στην Παιανία. Η τελευταία μελέτη προβλέπει την κατασκευή Κέντρου Επεξεργασίας Λυμάτων (Κ.Ε.Λ.)έξω από το Κορωπί, τα περιττά νερά θα διοχετεύονται με αγωγό στον όρμο της Βραυρώνας στην θέση των εκβολών του Ερασινού.
• Ηριδανός ποταμός : Τα αρχαία χρόνια διέσχιζε το κέντρο της Αθήνας στην περιοχή του σημερινού ξενοδοχείου Χίλτον ήταν παραπόταμος του Ιλισού, σήμερα έχει εξαφανιστεί εντελώς χάρη της κατασκευής της σύγχρονης πόλης.

Το μεγάλο ρέμα της Ραφήνας

Το ρέμα του Κουφού και της Παναγίτσας στον Γέρακα

Το Μεγάλο Ρέμα της Ραφήνας είναι το μεγαλύτερο ρέμα της Αττικής, έχει πάρει το όνομα του από την περιοχή της θαλάσσιας εκροής του στον όρμο της Ραφήνας βόρεια της πλατείας Καραμανλή και νότια από το λιμάνι της πόλης. Τους θερινούς μήνες δεν έχει νερά γι’αυτό εντάσσεται στα ρέματα αλλά μετά από βροχοπτώσεις μεταφέρει τεράστιες ποσότητες υδάτων από ολόκληρα τα Μεσόγεια, τον Υμηττό και την Πεντέλη με αποτέλεσμα πλημμύρες και απρόβλεπτες καταστροφές. Η διαδρομή του είναι εντυπωσιακή ξεκινώντας από την Παλαιά Πεντέλη στον λόφο Κουφού όπου βρίσκεται το Αστεροσκοπείο Αθηνών γι’αυτό το πρώτο τμήμα της διαδρομής του έχει πάρει την ονομασία Ρέμα Κουφού. Στην διαδρομή του διασταυρώνεται με όλα τα μεγάλα ρέματα των Μεσογείων, της Πεντέλης, και του Υμηττού, τοπικά δημοτικά ρέματα αποχέτευσης των δήμων που διέρχεται, αλλάζει πολλές φορές ονομασία μέχρι τον τελικό προορισμό του το λιμάνι της Ραφήνας. Το συνολικό μήκος της διαδρομής του ρέματος από το Αστεροσκοπείο Πεντέλης ως τον κόλπο της Ραφήνας είναι περίπου 25 km, τα πρώτα 2,5 km με την ονομασία Ρέμα Κουφού διασχίζει ανοιχτός το Πεντελικό Όρος. Τα επόμενα 4,5 km περνά με την μορφή υπόγειου κλειστού αγωγού μέσα από το κέντρο της πόλης του Γέρακα, το υπόγειο τμήμα του αγωγού ονομάζεται Ρέμα Παναγίτσας λόγω της ομώνυμης εκκλησίας που βρίσκεται στην διασταύρωση της Λεωφόρου Σπάτων - Σταυρού με την Λεωφόρο Μαραθώνα. Το Ρέμα της Παναγίτσας τελικά καλύφθηκε εξ' ολοκλήρου επειδή η σχεδίαση του Γενικού Πολεοδομικού Συγκροτήματος  του Γέρακα δεν είχε προβλέψει την ύπαρξη του!  

Το Ρέμα της Παναγίτσας και το Ρέμα του Γέρακα

Τα υπόλοιπα 18 km από την Κάντζα μέχρι την Ραφήνα το ρέμα διασχίζει ανοιχτό αραιοκατοικημένες ανοιχτές περιοχές με καλλιέργειες στην πεδιάδα των Σπάτων συνήθως εκτός σχεδίου πόλης. Διασταυρώνεται πολλές φορές με την Αττική Οδό και την Περιφερειακή Οδό Υμηττού, διέρχεται βόρεια από το Αττικό Ζωολογικό Πάρκο των Σπάτων το μεγάλο εμπορικό κέντρο Smart, το Μουσείο Νάσιουτζικ και την περιοχή τερματισμού της Περιφερειακής Υμηττού. Στην συνέχεια μέχρι να διασταυρωθεί με τον Βαλανάρη το ρέμα διέρχεται από δυο προβληματικές γέφυρες : την γέφυρα της περιφερειακής Οδού Πικερμίου - Σπάτων (Οδός Αγίου Χριστοφόρου) στην θέση του Πύργου Πετρέζα, και την γέφυρα της Οδού Αρίωνος που ενώνει το Πικέρμι με την Αρτέμιδα.  Δεν υπάρχουν αναφορές για το ρέμα της Ραφήνας από τα αρχαία χρόνια λόγω του ότι οι αρχαίοι Αθηναίοι είχαν την εντύπωση ότι πρόκειται για διασταύρωση πολλών διαφορετικών μεγάλων ρεμάτων, αλλά η ύπαρξη του ήταν πάντοτε αναμφισβήτητη. 
Στην πορεία του το ρέμα της Ραφήνας διασταυρώνεται με πλήθος από υδάτινα ρέματα που μεταφέρουν μεγάλες ποσότητες νερού από τον Υμηττό, την Πεντέλη και τοπικούς λόφους σε Γλυκά Νερά, Πικέρμι, Ανθούσα και Ραφήνα. Τα δύο σημαντικότερα ρέματα με τα οποία διασταυρώνεται εκτός από τον Βαλανάρη είναι το ρέμα του Γέρακα και το ρέμα της Παλλήνης όπως θα δούμε αναλυτικότερα παρακάτω. Το Ρέμα Γέρακα και το Ρέμα Παλλήνης έχουν συνολικό μήκος 6,3 km το καθένα ξεκινώντας από μεγάλα ύψη στο Πεντελικό βουνό στην ευρύτερη περιοχή της Καλλιθέας δυτικά της μονής του Αγίου Νικολάου των Καλλισίων από την οποία ξεκινά το ρέμα του Βαλανάρη.   Η σπουδαιότερη διασταύρωση του ρέματος γίνεται περίπου 4 km πριν την εκβολή του στον κόλπο της Ραφήνας με το εξίσου μεγάλο Ρέμα του Βαλανάρη το οποίο μεταφέρει εξίσου τεράστιες υδάτινες ποσότητες διασχίζοντας μια απόσταση περίπου 16 km από το ψηλότερο σημείο της Πεντέλης.

Τα υπόλοιπα μεγάλα ρέματα συμβολής

Τα 3 σημαντικότερα ρέματα με τα οποία διασταυρώνεται κατα την διάρκεια της διαδρομής του το μεγάλο ρέμα της Ραφήνας είναι : Ο Βαλανάρης, το Ρέμα του Γέρακα και το Ρέμα της Παλλήνης. 

Ο Βαλανάρης

• Ο Βαλανάρης είναι το πιο θρυλικό και αρχαιότερο ρέμα της Αττικής γι’αυτό πολλοί εσφαλμένα το συγχέουν λέγοντας ότι είναι το ίδιο το Ρέμα της Ραφήνας αλλά στην πραγματικότητα αποτελεί την σημαντικότερη συμβολή του. Πηγάζει από την Μονή των Καλλισίων στην κορυφή της Μαυρηνόρης σε υψόμετρο 565 m, διασχίζει το Ντράφι σε μια διαδρομή γεμάτη βελανιδιές χάρη των οποίων πήρε o Βαλανάρης το όνομα του, από κει κατεβαίνει στο Πικέρμι. Οι υδάτινοι όγκοι που μεταφέρει το ρέμα Βαλανάρη είναι εντυπωσιακά μεγάλοι καλύπτοντας το μεγαλύτερο τμήμα της Ανατολικής Πεντέλης, χάρη στην συμβολή του τα νερά υπερχειλίζουν στο λιμάνι της Ραφήνας σχεδόν μετά από κάθε βροχόπτωση. Στις όχθες του Βαλανάρη στο Ντράφι έχουν βρεθεί τα αρχαιότερα παλαιοντολογικά ευρήματα στην Ελλάδα από την εποχή των δεινοσαύρων ηλικίας 5 – 6 εκατομμυρίων ετών ενώ στις όχθες του έχουν καταγραφεί 150 διαφορετικά είδη φυτών με εντυπωσιακή χλωρίδα. Η συνολική του διαδρομή από την κορυφή της Μαυρηνόρης ως την συμβολή του με το μεγάλο ρέμα της Ραφήνας μετά την Οδό Αρίωνος είναι περίπου 16 km, τα τελευταία 2 km διασχίζει παράλληλα την Λεωφόρο Μαραθώνα. Τα τελευταία 4 km της διαδρομής του το Μεγάλο Ρέμα της Ραφήνας μετά την συμβολή του με τον Βαλανάρη λόγω τεράστιας υδάτινης ποσότητας που μεταφέρει έχει κατασκευαστεί από οπλισμένο σκυρόδεμα σε τετράγωνο κανάλι πλάτους 15 - 20m και βάθους 2,5 - 3m.  Στον πυθμένα του Βαλανάρη όπως φαίνεται καθαρά  από την μεγάλη γέφυρα της Οδού Αρίωνος υπάρχουν χοντρές πέτρες σε αντίθεση με τον πυθμένα του ρέματος της Ραφήνας που υπάρχουν στάσιμα νερά υπό μορφή έλους με ψηλά φυτά.

• Το ρέμα του Γέρακα το οποίο πηγάζει από τον λόφο της Αγίας Παρασκευή στην Πεντέλη διατρέχει τα όρια των δήμων Ανθούσας και Γέρακα, τελικά ενώνεται με το ρέμα της Ραφήνας νότια της Κάντζας. Το ρέμα του Γέρακα σε αντίθεση με το μεγάλο Ρέμα Κουφού - Παναγίτσας έχει προστατευθεί με ειδική μελέτη την περίοδο οικοδόμησης του Πολεοδομικού Συγκροτήματος του Γέρακα, καλύπτεται δεξιά και αριστερά από χώρους πρασίνου. Το ρέμα Γέρακα διατρέχει αρχικά περίπου 3,4 km ακολουθώντας πιστά τα σύνορα των δήμων μεταξύ Γέρακα - Ανθούσας σε όλη την διάρκεια της διαδρομής, διασταυρώνεται με την Αττική Οδό στην διασταύρωση με την Λεωφόρο Ντραφίου στην θέση του Εκθεσιακού Κέντρου EXPO ATHENS. Συνεχίζει υπόγεια περίπου 1,2 km κατά μήκος της Αττικής Οδού ως την Λεωφόρο Μαραθώνα λίγες εκατοντάδες μέτρα δυτικότερα από την διασταύρωση με την Αττική Οδό. Μετά την Λ.Μαραθώνα εξακολουθεί ανοιχτός να διασχίζει τα όρια των δήμων Γέρακα στην θέση Μπαλάνα και Παλλήνης στην θέση Άνω Μπαλάνα, διασχίζει την Λεωφόρο Σπάτων γίνεται μετά κλειστός και φτάνει τελικά στην Περιφερειακή Υμηττού σε συνολική απόσταση περίπου 1,1 Km από την Λ. Μαραθώνα. Στο τελευταίο του τμήμα μετά την Περιφερειακή Υμηττού γίνεται ξανά ανοιχτός,περνά δυτικά από την Κάτω Μπαλάνα στις εργατικές πολυκατοικίες της Κάντζας για 600 m περίπου ως την διασταύρωση του με το ρέμα της Ραφήνας. 
• Το ρέμα της Παλλήνης πηγάζει επίσης από την Πεντέλη, διατρέχει τα όρια των δήμων Ανθούσας και Πικερμίου, περνάει από το κέντρο της Παλλήνης και ενώνεται με το ρέμα της Ραφήνας στην πεδιάδα των Σπάτων στο Μουσείο Νάσιουτζικ. Το ρέμα Παλλήνης διατρέχει αρχικά τα σύνορα των δήμων μεταξύ Γέρακα - Ανθούσας, στην συνέχεια εισέρχεται μέσα στην πόλη της Παλλήνης φτάνοντας στην Λεωφόρο Μαραθώνα σχεδόν στο κέντρο της πόλης λίγο ανατολικότερα από το δημαρχείο. Η συνολική απόσταση του ρέματος ως το κέντρο της πόλης είναι περίπου 3,8 km, μετά την Λεωφόρο Μαραθώνα συνεχίζει σαν ανοιχτό ρέμα μεταξύ των δρόμων Παλλήνιδος Αθηνάς και Αλαμάνας με πρασινάδες εκατέρωθεν και από τις δύο πλευρές. Κάνει στην συνέχεια καμπύλη στροφή φέρνοντας την διαδρομή του σχεδόν παράλληλα με την Περιφερειακή Υμηττού με την οποία διασταυρώνεται περίπου 2 Km μετά την Λεωφόρο Μαραθώνα. Στο τελευταίο του τμήμα μετά την Περιφερειακή Υμηττού διασχίζει περίπου 500 m ως το Μουσείο Νάσιουτζικ στο σημείο με το οποίο ενώνεται με το κεντρικό ρέμα της Ραφήνας.

Η διαδρομή του Ρέματος της Ραφήνας αναλυτικά

Η περιοχή συμβολής του Βαλανάρη με το ρέμα της Ραφήνας

Η αρχή της διαδρομής του βρίσκεται στην Πεντέλη, στον λόφο του Κουφού ή λόφο του Αστεροσκοπείου, ακολουθεί την Οδό Κλεισθένους η οποία κατεβαίνει προς τον Σταυρό με την κατεύθυνση προς τον Νότο βρίσκεται στα δεξιά της Κλεισθένους σε μια απόσταση περίπου 2,5 km. Το ρέμα στο σημείο αυτό ονομάζεται Ρέμα Κουφού λόγω του ομώνυμου λόφου στην Πεντέλη φτάνει ως την διασταύρωση της Πεντέλης με την Οδό Αναπαύσεως τον κεντρικότερο δρόμο των Βριλησσίων όπου βρίσκεται το Νεκροταφείο Χαλανδρίου. Μετά την Αναπαύσεως ξεκινά το Πολεοδομικό Συγκρότημα του Γέρακα, το ρέμα αγνοήθηκε τελείως όταν κτίσθηκε η σύγχρονη πόλη τα νερά του διοχετεύθηκαν σε έναν υπόγειο κλειστό αγωγό κατά μήκος της Κλεισθένους ως την διασταύρωση με την Αττική Οδό σε απόσταση περίπου 1,5 km. Μετά την διασταύρωση με την Αττική Οδό το ρέμα περνάει αριστερά από την Κλεισθένους και απομακρύνεται από αυτήν κατά μήκος της Οδού Εθνικής Αντιστάσεως με κατεύθυνση προς το κέντρο του Γέρακα, το τμήμα αυτό καλύφθηκε τελευταίο επί δημαρχίας Ζούτσου και ονομάζεται Ρέμα Παναγίτσας.

Διέλευση του ρέματος Ραφήνας απο την Κάντζα

Διανύει απόσταση περίπου 1,5 km μέσα από το κέντρο του Γέρακα ως την διασταύρωση της Λεωφόρου Μαραθώνα με την λεωφόρο Σταυρού - Σπάτων στην εκκλησία της Παναγίτσας από την οποία πήρε το όνομα του. Μετά την εκκλησία της Παναγίτσας γίνεται εγκιβωτισμένος αγωγός ανοιχτής διατομής κατά μήκος της Λεωφόρου Σπάτων, σε 500m περίπου απομακρύνεται από την Σπάτων ακολουθώντας την Οδό Θεοτοκοπούλου πάντα στα όρια των δήμων Παιανίας - Γέρακα. Συνεχίζει σαν εγκιβωτισμένος αγωγός ως την διασταύρωση του κάθεται με την Περιφερειακή του Υμηττού σε μια απόσταση από το εκκλησάκι της Παναγίτσας ως την διασταύρωση περίπου 1,5 km. Μετά την διασταύρωση με την Περιφερειακή του Υμηττού κάνει απότομη στροφή 90 μοιρών αριστερά ακολουθώντας τον μεγάλο αυτοκινητόδρομο, γίνεται ξανά ανοιχτός αγωγός επειδή η περιοχή γίνεται αγροτική. Διασχίζει στα νότια την περιοχή Κάτω Μπαλάνα όπου βρίσκονται οι Εργατικές Κατοικίες της Κάντζας και σε απόσταση περίπου 1,2 km διασταυρώνεται με το μεγάλο Ρέμα του Γέρακα η πρώτη σημαντική αύξηση στον όγκο των υδάτων του. Διασχίζει ανοιχτός την αγροτική περιοχή Παλαιοπαναγιά βόρεια της Οδού Παπαγγελάκη, σε απόσταση 2,8 km ως την διασταύρωση του με την Λεωφόρο Σταυρού - Σπάτων περίπου 2 km πριν την πόλη των Σπάτων από την οποία περνάει υπόγεια. Συνεχίζει ανοιχτός στις αγροτικές περιοχές της πεδιάδας των Σπάτων κατά μήκος των Ορίων των δήμων Σπάτων - Παλλήνης περνώντας βόρεια από το μεγάλο Αττικό Ζωολογικό Πάρκο και το εμπορικό κέντρο Smart.

Κάτοψη του ρέματος Ραφήνας στην περιοχή της
εκβολής του

Στην θέση του Μουσείου Νάσιουτζικ διασταυρώνεται με το μεγάλο ρέμα της Παλλήνη, περνάει την Περιφερειακή Υμηττού περίπου 200 m πριν τον τερματισμό της στην Οδό Αγίου Δημητρίου και εξακολουθεί να διασχίζει την βόρεια πεδιάδα των Σπάτων στην θέση Φοίνικας.
Στην θέση Φοίνικας λόγω μεγάλης συγκέντρωσης ακαθάρτων υδάτων που μεταφέρει το ρέμα νεώτερες μελέτες σχεδιάζουν την κατασκευή του 3ου ΚΕΛ στην Αττική μετά την Μεταμόρφωση και την Ψυττάλεια.
Διασταυρώνεται με την Οδό Αρίωνος τον δρόμο που ενώνει το Πικέρμι με την Αρτέμιδα/Λούτσα σε μια απόσταση περίπου 500 m από την αρχή της Αρίωνος στην λεωφόρο Μαραθώνα με μια σιδερένια κακοκατασκευασμένη γέφυρα. Στην αρχή της Αρίωνος μόλις 50 m μετά την στροφή από την Λεωφόρο Μαραθώνα συναντάμε την μεγάλη γέφυρα του Βαλανάρη από άσφαλτο η λειτουργία της δεν έχει δημιουργήσει προβλήματα σε αντίθεση με άλλες γέφυρες του ρέματος. Σε 400 m βορειότερα γίνεται η μεγάλη διασταύρωση του ρέματος της Ραφήνας με το ρέμα του Βαλανάρη ο οποίος τα τελευταία 2 km διασχίζει μόλις ανατολικά την Λεωφόρο Μαραθώνα όπως φαίνεται απο την γέφυρα της Οδού Αρίωνος. Η συνολική απόσταση από την διασταύρωση του ρέματος της Ραφήνας με την Λεωφόρο Σπάτων ως την διασταύρωση του ρέματος της Ραφήνας με τον Βαλανάρη είναι περίπου 10,5 km. Στην συνέχεια στο τελευταίο τμήμα του 3,8 περίπου km ως τις εκβολές του στον κόλπο της Ραφήνας είναι τετραγωνικός αγωγός από οπλισμένο σκυρόδεμα διαστάσεων 3 X 20 m, στο μεγαλύτερο τμήμα του περνάει νότια από την Λεωφόρο Φλέμινγκ. Στο τελευταίο του τμήμα υπάρχει μεγάλη οδική γέφυρα στην διασταύρωση του ρέματος με τον δρόμο Ραφήνας - Αρτέμιδας και πεζογέφυρα πάνω από το Δημοτικό πάρκο Καραμανλή κάτω από την οποία μόνιμα συχνάζουν αποδημητικά πουλιά. 

Τα μεγάλα προβλήματα από τις πλημμύρες στα ρέματα

Οι τελευταίες καταστροφές το 2013 στην γέφυρα της Οδού
Αγίου Χριστοφόρου (θέση πύργου Πετρέζα)

Το υδάτινο φορτίο που μεταφέρει το Ρέμα της Ραφήνας μετά από βροχοπτώσεις είναι πολύ μεγάλο με αποτέλεσμα να δημιουργούνται σε πολλά σημεία του μεγάλες καταστροφές από πλημμύρες, ύστερα από κάθε διασταύρωση με τα υπόλοιπα μεγάλα ρέματα τα νερά σχεδόν διπλασιάζονται. Οι τοπικές οικιακές αποχετεύσεις τις οποίες πολλοί κάτοικοι των Μεσογείων παράνομα εκτρέπουν προς το ρεύμα επιβαρύνουν το ρέμα με περισσότερα ρυπαρά ύδατα, η συνολική λεκάνη απορροής του φτάνει στα 150Km2.  Τα μεγαλύτερα προβλήματα δημιουργούνται κοντά στην έξοδο του ρέματος στην θάλασσα μέσα στην πόλη της Ραφήνας λόγω του ότι ο Βαλανάρης με τον οποίο διασταυρώνεται λίγο πριν την πόλη μεταφέρει μεγαλύτερο φορτίο από όλα τα υπόλοιπα ρέματα μαζί.  Η ισχυρή κατασκευή στο τέρμα της διαδρομής από οπλισμένο σκυρόδεμα διαστάσεων 3 Χ 20 m αποδείχθηκε ανεπαρκής για να συγκρατήσει τον τεράστιο όγκο νερών που μεταφέρεται ύστερα από κάποια έντονη βροχόπτωση.
Άλλα σημεία στα οποία δημιουργούνται μεγάλα προβλήματα με πλημμύρες είναι : η διασταύρωση με την Λεωφόρο Σπάτων στην θέση Παλαιοπαναγιά Παιανίας, η διασταύρωση με την Οδό Αρίωνος (Αρτέμιδα - Πικέρμι) και η διασταύρωση με την Οδό Αγίου Χριστοφόρου (Σπάτα - Πικέρμι)

Ερωδιοί στο μεγάλο ρέμα Ραφήνας

Οι πρώτες μεγάλες πλημμύρες (1977) είχαν σαν αποτέλεσμα πολλά ανθρώπινα θύματα, ο τότε πρωθυπουργός Κ.Καραμανλής διέταξε την δημιουργία μελέτης για την διευθέτηση του ρέματος η οποία ολοκληρώθηκε 7 χρόνια αργότερα (1984). Καταστροφικές πυρκαγιές (1995, 1998, 2009) προκάλεσαν ανεπανόρθωτες καταστροφές στην λεκάνη απορροής της γέφυρας με αποτέλεσμα ο κίνδυνος από τις πλημμύρες να γίνει πολύ πιο έντονος.  Η παροχή του ρέματος σε νερό μετά τις πυρκαγιές σχεδόν διπλασιάστηκε απο 470 m3/sec (1995) σε  850 m3/sec (1998), η πλημμύρα του 1998 κατέστρεψε δύο γέφυρες ανάμεσα στις οποίες και την σιδερένια γέφυρα της Οδού Αρίωνος. Ο υπεύθυνος για το θέμα Καθηγητής Ε.Μ.Π. κος Γιώργος Τσακίρης δήλωσε ότι οι πυρκαγιές κατέστρεψαν το 92% της λεκάνης απορροής του Βαλανάρη με αποτέλεσμα να διπλασιαστεί η παροχή του ποταμού από τα 200 m3/sec στα 400 m3/sec μετά της πυρκαγιές. Στο θέμα του ρέματος της Ραφήνας επιπλέον ο κος. Τσακίρης δήλωσε ότι η κατασκευή του στην περιοχή απορροής του στον Ευβοϊκό φτάνει μετά βίας να καλύψει 400 m3/sec, μετά τις πυρκαγιές το νούμερο έφτασε πάνω από το διπλάσιο γι'αυτό παρατηρούνται συνέχεια τόσο έντονες πλημμύρες. Νέα μελέτη συντάχθηκε το 1998 αλλά μόνο ο δήμαρχος Γέρακα κος. Ζούτσος έλυσε οριστικά το πρόβλημα με διευθέτηση του Ρέματος Παναγίτσαςστην περιοχή του, το μεγαλύτερο τμήμα του υπόλοιπου ρέματος παρέμεινε στην προηγούμενη κατάσταση.

Η γέφυρα της Οδού Αγίου Χριστοφόρου μετά την τελευταία
της επισκευή το 2012

Οι πλημμύρες του 2009 είχαν σαν αποτέλεσμα μεγάλες ζημιές στην σιδερένια γέφυρα της Οδού Αρίωνος και την διακοπή τις κυκλοφορίας της για 2 ολόκληρα χρόνια υπό τον κίνδυνο κατάρρευσης, επισκευάστηκε οριστικά τον Σεπτέμβριο του 2011. Η γέφυρα της Οδού Αγίου Χριστοφόρου στην θέση του Πύργου Πετρέζα καταστράφηκε επίσης αμέτρητες φορές στο οδόστρωμα επισκευάστηκε για τελευταία φορά το 2012, η συγκεκριμένη επισκευή κόστισε 298.000 ευρώ. Την ίδια χρονιά επί Υπουργίας Γ. Παπακωνσταντίνου (2011 - 2012) προτάθηκε η λύση κατασκευής Κέντρου Επεξεργασίας Λυμάτων (Κ.Ε.Λ.) στην θέση Πλατύ Χωράφι νότια του Πικερμίου όπου περνάει το ρέμα, τα λύματα σύμφωνα με την πρόταση θα εκβάλουν με αγωγό στην παραλία Αγίου Νικολάου Αρτέμιδος. Η πρόταση βρίσκεται σε αναμονή, έχουν δημιουργηθεί πολλά προβλήματα στην εφαρμογή της λόγω του ότι θα προκαλέσει ανεπανόρθωτες φυσικές καταστροφές σε περιοχές με μεγάλη επισκεψιμότητα τους θερινούς μήνες.

Οι πλημμύρες του 2013

To ρέμα της Ραφήνας μέσα απο την πεδιάδα των Σπάτων

Ο Φεβρουάριος είναι γνωστός από τα αρχαία χρόνια σαν ο μήνας των νερών, ο μήνας στον οποίο σημειώνονται στατιστικά οι μεγαλύτερες και περισσότερες βροχές καθ' όλη την διάρκεια του χρόνου.
Την Παρασκευή 22 Φεβρουαρίου 2013 η Αττική γνώρισε μια από τις καταστροφικότερες πλημμύρες στην ιστορία της, οι κάτοικοι ολόκληρου του λεκανοπεδίου της πρωτεύουσας για τον πρόσθετο λόγο ότι η απότομη νεροποντή δεν είχε προβλεφθεί από την Ε.Μ.Υ. Οι καταστροφές από την καταιγίδα του Φεβρουαρίου 2013 ήταν ανεπανόρθωτες σε ολόκληρη την Αττική αλλά η καταστροφική μανία του ρέματος της Ραφήνας ξεπέρασε κατά πολύ όλες τις αντίστοιχες του παρελθόντος λόγω της μεγάλης αύξησης της παροχής του νερού από τις πυρκαγιές και την έλλειψη έργων. Δένδρα ξεριζώθηκαν, ξηλώθηκε το οδόστρωμα μεγάλων δρόμων, σπίτια και καλλιέργειες πλημμύρισαν και οι δρόμοι μετατράπηκαν σε λίμνες με αποτέλεσμα πολλοί οδηγοί να εγκλωβιστούν στα αυτοκίνητα.
Οι κάτοικοι της λεκάνης των Σπάτων έζησαν στις πλημμύρες του Φεβρουαρίου 2013 τον μεγαλύτερο εφιάλτη, τότε πλημμύρισε τόσο η πόλη της Ραφήνας στην περιοχή εκβολής, η Λεωφόρος Σπάτων αλλά και οι υπόλοιποι μεγάλοι δρόμοι με τους οποίους διασταυρώνεται το ρέμα.

Το ρέμα της Ραφήνας γκρεμίζει σπίτια στις πλημμύρες τον
Φεβρουάριο του 2013

Σύμφωνα με δηλώσεις του ίδιου του δήμαρχου Ραφήνας κου. Χριστόπουλου οι μεγαλύτερες καταστροφές έγιναν στο Ντράφι από την υπερχείλιση του Βαλανάρη αλλά δεν γλύτωσε ούτε η πόλη της Ραφήνας λόγω μεγάλης ανύψωσης των υδάτων στην περιοχή εκβολής. Στο Ντράφι πιο συγκεκριμένα οι μεγαλύτερες οδικές αρτηρίες του οικισμού όπως η Οδός Δωριέων και η Οδός Αχαιών γκρεμίστηκαν από κατολισθήσεις, όλοι οι οδηγοί στον οικισμό κατά την διάρκεια της καταιγίδας εγκλωβίστηκαν. Πολλά σπίτια και καταστήματα πλημμύρισαν τόσο στην Ραφήνα όσο και στο Ντράφι, άνθρωποι βρέθηκαν σε κατάσταση πανικού πολλοί οδηγοί εγκλωβίστηκαν και στην Ραφήνα όπου η κυκλοφορία στον δρόμο Ραφήνας - Αρτέμιδος διεκόπη.
Το οδόστρωμα της γέφυρας του δρόμου Πικερμίου - Σπάτων (οδός Αγίου Χριστοφόρου) καταστράφηκε ξανά τελείως παρά τα 298.000 ευρώ που κόστισε η επισκευή του μόλις έναν χρόνο πριν! Στις ίδιες πλημμύρες είχαμε απότομη αύξηση του ύψους των υδάτων 3 - 4 m στο ρέμα της Ραφήνας στην περιοχή που διασταυρώνεται με την Λεωφόρο Σταυρού - Σπάτων στην θέση Παλαιοπαναγιά Παιανίας  μόλις 2 km πριν τα Σπάτα. Η κυκλοφορία διακόπηκε στην Λεωφόρο Σπάτων για μέρες με μεγάλες καταστροφές σε όλα τα σπίτια και τις καλλιέργειες της περιοχής, πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα  η πλημμύρα στο κελάρι Παπαχρήστου που βρίσκεται πολύ κοντά στο ρέμα. Η γέφυρα πάνω από το ρέμα στην λεωφόρο Σταυρού - Σπάτων έπαθε μεγάλες ζημιές με καταστροφή του οδοστρώματος, αποτέλεσμα η κυκλοφορία στην λεωφόρο διακόπηκε μόνιμα στο σημείο αυτό από το ένα ρέμα κυκλοφορίας λόγω εργασιών αποκατάστασης. Η διακοπή του ενός ρεύματος κυκλοφορίας στην θέση του ρέματος στην Σπάτων υπάρχει δυστυχώς ακόμα και σήμερα με μονοδρόμηση στο σημείο της γέφυρας με πρόσθετο φανάρι, το μποτιλιάρισμα των αυτοκινήτων είναι έντονο σε περιόδους μεγάλης κυκλοφορίας τους καλοκαιρινούς μήνες.
Ο μοναδικός δρόμος στον οποίο δεν σημειώθηκαν στις πλημμύρες του Φεβρουαρίου 2013 τα άσχημα φαινόμενα του παρελθόντος όπως οι πλημμύρες του 2009 ήταν η Αρίωνος, η σιδερένια γέφυρα του ρέματος εκεί άντεξε.

ΠΗΓΗ"τροπικο αβοκαντο