ΖΕΥΣ ή ΔΙΑΣ; (Ανάλυση Ονομασίας)

ΖΕΥΣ ή ΔΙΑΣ ;

Το όνομα του Θεού δεν είναι “Ζεύς” – “Δίας” αλλά “Ζεύς” – “Ζήν”

Toυ Παναγιώτη Γουλέτα, (6/1/2011)

Ζεύς: Ὁ θεός. Κορνοῦτος ἐν τῷ περὶ Ἑλληνικῆς θεολογίας φησὶν, ὅτι ψυχή ἐστι τοῦ παντὸς κόσμου, παρὰ τὸ ζωὴ καὶ αἰτία εἶναι τοῖς ζῶσι τοῦ ζῆν• καὶ διὰ τοῦτο βασιλεὺς λέγεται τῶν ὅλων, ὡς καὶ ἐν ἡμῖν ἡ ψυχή. ῍Η ὅτι ἔζησε μόνος τῶν τοῦ Κρόνου παίδων, καὶ οὐ κατεπόθη. ῍Η ἀπὸ τοῦ ζῆν καὶ τοῦ ἄω• τὸ γὰρ ζωοποιόν ἐστι πνεῦμα. ῍Η παρὰ τὸ ΖΑ καὶ τὸ αὔω, τὸ βοῶ, ὁ μεγάλως αὔων. ῍Η παρὰ τὸ δέος• φοβερὸς γάρ. ῍Η παρὰ τὸ δεύω, τὸ βρέχω, δεύσω, Δεὺς καὶ Ζεύς• ὑέτιος γὰρ ὁ θεός. ῍Η παρὰ τὴν ζέσιν• θερμότατος γὰρ ὁ ἀήρ. ῍Η παρὰ τὸ ζέω, Ζεὺς, ὡς τρέω Τρεὺς, καὶ Ἀτρεύς. Σημαίνει δὲ τέσσαρα• τὸν θεὸν, ἢ τὸν οὐρανὸν, ὡς τὸ, Ζεὺς δ᾽ ἐπεὶ οὖν Τρῶας• σημαίνει καὶ τὸν Ποσειδῶνα, ὡς τὸ, Ζεὺς δὲ κατὰ πόντον ἐτάραξεν σημαίνει καὶ τὸν καταχθόνιον θεὸν, ὡς τὸ, Ζεύς τε καταχθόνιος. Ὁ Πλούτων, Ἰλιάδος ι. σημαίνει καὶ τὸν ἥλιον, ἵκετ᾽ αἰθέρα καὶ Διὸς αὐγάς. Διός• ὁ κανών• δύο κανόνες εἰσὶν οἱ μαχόμενοι• ὁ μὲν εἷς λέγει, ὅτι πᾶν ὄνομα μονοσύλλαβον ὀξύτονον μακροκατάληκτον εἰς λῆγον διὰ καθαροῦ τοῦ ΟΣ κλινόμενον τὸν χρόνον τῆς εὐθείας φυλάττει καὶ ἐν τῇ γενικῇ• οἷον, δμὼς, δμωός• θὼς, θωός• καὶ ὤφειλεν εἶναι Ζεὺς, Ζευός• ὁ δὲ ἕτερος λέγει, ὅτι τὰ εἰς «εὺς» διὰ τοῦ «έοσ» κλίνονται• καὶ ὤφειλεν εἶναι Ζεὺς, Ζέος. Τῶν οὖν δύο κανόνων μαχομένων, εἰσῆλθεν ἡ τῶν Βοιωτῶν διάλεκτος, καὶ ἐγένετο Ζεὺς Διός.
(Βλ., Μέγα Ετυμολογικό Λεξικό στο λήμμα «Ζευς»)

Δίας: Παρὰ τὴν Διὸς γενικὴν, Δίας. ῍Η εἷς τῶν Πελοπιδῶν. Γίνεται παρὰ τὸ Δέος, Δεΐας• καὶ ἐν συναλοιφῇ, Δείας, διὰ τῆς ΕΙ διφθόγγου• ὁ δέος ἐμποιῶν. (Βλ., Μέγα Ετυμολογικό Λεξικό στο λήμμα «Δίας»)

Δεύς: Ζεύς . (Βλ., Λεξικό Ησύχιου στο λήμμα «Δεύς»)

Ζάν: Ζεύς . (Βλ., Λεξικό Ησύχιου στο λήμμα «Ζάν»)

Δία: αιτιατική του Ζεύς, έναντι του μη χρησιμοποιούμενου Δίς.
(Βλ., Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσης των Pappe-Passow-Κουμανούδη στο λήμμα «Δία»)

Ζήν: Ζεύς, γενική Ζηνός, δοτική Ζηνί, αιτιατική Ζήνα, αν και σπανίως του Δίός, Διί, Δία. Οι δε Δωριείς έλεγαν Ζαν, Ζανός κλπ .
(Βλ., Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσης των Pappe-Passow-Κουμανούδη στο λήμμα «Ζήν»)

Ζεύς: γενική Διός, δοτική Διί (ή Δί στον Πίνδαρο) αιτιατική Δία, κλητική Ζεύ. Ποιητικώς δε Ζηνός, δωρική Ζανός με δοτική Ζηνί, αιτιατική Ζήνα.
(Βλ., Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσης των Pappe-Passow-Κουμανούδη στο λήμμα «Ζεύς»)

Ζεύς: κλητική Ζεύ, αι δε πλάγιαι πτώσεις σχηματίζονται το μεν εκ του αχρησιμοποιήτου Δίς, γενική Διός, δοτική Διί, αιτιατική Δία• το δε εκ του ομοίως αχρησιμοποιήτου Ζήν, γενική Ζηνός, δοτική Ζηνί, αιτιατική Ζήνα.
(Βλ., Ομηρικό Λεξικό Ι. Πανταζίδη στο λήμμα «Ζεύς», πρώτη έκδοση 1880, επανέκδοση 1999)

[...] το όνομα του Διός: Ζεύς, Διός, Διί, Δία. Ζήν, Ζηνός, Ζηνί, Ζήνα. – Τον ονομάζουν Δία, δι’ ου τα πάντα εγένετο, και Ζήνα διότι εχάρισε το ζην. Ονομάζεται ακόμη Ζάν, Ζής, Ζάς, Δίς, Δάν, Δήν, Τήν, Τάν, Σάν, Σδεύς, Δεύς (εξ ου δεύω=βρέχω). Μία επιγραφή της Κρήτης τον αναγράφει και ως Ττήνα και μία άλλη ως Ζήνα Βιδάταν (=Ζήνα Ιδαίον) εκ του όρους Ίδη της Κρήτης, όπου εγεννήθη: Ίδη, Fίδη, Βίδη.
(Βλ., Άννα Τζιροπούλου-Ευσταθίου «Ο εν τηι Λέξει Λόγος» σελ. 623, εκδ. Γεωργιάδη)

Επίσης ο Σωκράτης στον Κρατύλο λέει: ” ἀτεχνῶς γάρ ἐστιν οἷον λόγος τὸ τοῦ Διὸς ὄνομα, διελόντες δὲ αὐτὸ διχῇ οἱ μὲν τῷ ἑτέρῳ μέρει, οἱ δὲ τῷ ἑτέρῳ χρώμεθα— οἱ μὲν γὰρ “Ζῆνα,” οἱ δὲ “Δία” καλοῦσιν—συντιθέμενα δ᾽ εἰς ἓν δηλοῖ τὴν φύσιν τοῦ θεοῦ, ὃ δὴ προσήκειν φαμὲν ὀνόματι οἵῳ τε εἶναι ἀπεργάζεσθαι. οὐ γὰρ ἔστιν ἡμῖν καὶ τοῖς ἄλλοις πᾶσιν ὅστις ἐστὶν αἴτιος μᾶλλον τοῦ ζῆν ἢ ὁ ἄρχων τε καὶ βασιλεὺς τῶν πάντων. συμβαίνει οὖν ὀρθῶς ὀνομάζεσθαι οὗτος ὁ θεὸς εἶναι, δι ὃν ζῆν ἀεὶ πᾶσι τοῖς ζῶσιν ὑπάρχει• διείληπται δὲ δίχα, ὥσπερ λέγω, ἓν ὂν τὸ ὄνομα, τῷ “Διὶ” καὶ τῷ “Ζηνί.“. (Βλ., Πλάτων “Κρατύλος” 396.a.2 – 396.b.3)

Δηλαδή:

“Διότι, πράγματι, το όνομα του θεού (Διός) είναι λόγος ακέραιος, τον οποίο έρχονται οι άνθρωποι και τον διχοτομούν και, αφού τον διχοτομήσουν, άλλοι μεν χρησιμοποιούν το ένα μέρος, άλλοι δε το άλλο – γι’ αυτό άλλοι μεν τον αποκαλούν “Ζήνα“, άλλοι δε “Δία” – μέρη πάντως, που, αν ενωθούν, δηλώνουν αμέσως τη φύση του θεού, φανερώνοντας δηλαδή ό,τι ακριβώς προσηκεί στο όνομα να μπορεί να επιτελεί και να απεργάζεται με μία λέξη: να κάνει. Διότι αίτιος του ζην του δικού μας και του ζην όλων των άλλων όντων δεν είναι δυνατόν να’ ναι αλλος κανείς, πλην ο άρχων και ο βασιλιάς των πάντων, ο άρχων και ο βασιλιάς του σύμπαντος κόσμου. Ορθότατα, λοιπόν, ονομάζεται όπως ονομάζεται ο θεός αυτός, στον οποίο οφείλουν αιωνίως το ζην τους όλα τα ζωντανά όντα. Το δε όνομα του, ενώ είταν ένα, ενιαίο και ακέραιο, έχει διχοτομηθεί, έχει διαιρεθεί, όπως είπα, σε δύο ονόματα: στο “Δία” και στο “Ζήνα”.

Απόδοση από τις εκδόσεις Πόλις.

“Τὸν ποιητὴν καὶ πατέρα τοῦδε τοῦ παντὸς ἔθος ἦν τοῖς Πυθαγορείοις τῷ τοῦ Διὸς καὶ Ζηνὸς ὀνόματι σεμνύνειν. δι’ ὃν γὰρ τὸ εἶναι καὶ τὸ ζῇν τοῖς πᾶσιν ὑπάρχει, τοῦτον δίκαιον ἀπὸ τῆς ἐνεργείας ὀνομάζεσθαι“. (Βλ., Ιεροκλής “Υπόμνημα εις τα Χρυσά Έπη των Πυθαγορειών, 25″) .

Δηλαδή:

“Ήταν συνήθεια των Πυθαγορείων να εξυμνούν τον δημιουργό και πατέρα τούτου του σύμπαντος με το όνομα του Διός και Ζηνός. Διότι αυτός λόγω του οποίου τα πάντα αποκτούν “είναι”=ύπαρξη και ζωή, είναι δίκαιο να ονομάζεται από αυτή την ενέργειά του”.

"Εἷς δὲ ὢν πολυώνυμός ἐστι, κατονομαζόμενος τοῖς πά θεσι πᾶσιν ἅπερ αὐτὸς νεοχμοῖ. Καλοῦμεν γὰρ αὐτὸν καὶ Ζῆνα καὶ Δία, παραλλήλως χρώμενοι τοῖς ὀνόμασιν, ὡς κἂν εἰ λέγοιμεν δι᾽ ὃν ζῶμεν."

(Βλ., Αριστοτέλης «Περί Κόσμου» 401a.12-15)

Δηλαδή:

Ένας είναι (ο θεός) αλλά έχει πολλά ονόματα, και κατανομάζεται από τις καταστάσεις που ο ίδιος δημιουργεί. Τον καλούμε και Ζήνα και Δία, χρησιμοποιώντας παράλληλα τα ονόματα, σαν να λέμε “δι’ ον ζώμεν” (αυτός δια του οποίου ζούμε).

Από αυτά εδώ διαπιστώνουμε ότι είναι Ζευς (Ζαν), Διός, Διί, Δία, Ζευ και Ζην, Ζηνός, Ζηνί, Ζήνα.

Αν κάποιος δει, όσα κείμενα φυσικά μπορέσει, θα διαπιστώσει ότι η λέξη “Δίας” δεν βρίσκεται σε ονομαστική κλίση. Όταν είναι ονομαστική, χρησιμοποιείται κατά κύριο λόγω το Ζευς ή το Ζην. 

Το σημαντικό όμως δεν είναι εν τέλει πως γράφεται, αλλά αυτό που λέει ο Πλάτων, ότι το όνομα δεν είναι διαφορετικό, αλλά «ἓν ὂν τὸ ὄνομα», του Διός – Ζηνός!


ΠΗΓΗ"ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ